تجربه‌های گذشته تهران از رشد اقتصادی متوقف‌شده، قاچاق نفت و نگهداری چاه‌های نفت، الگویی برای آینده روسیه ارائه می‌دهد.
موسس یکی از نخستین آژانس‌های تبلیغاتی ایران که روی شبکه‌های اجتماعی تمرکز داشت، توصیه‌ای برای کسب‌وکارهای روسیه دارد، اکنون که کشورشان نیز تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته است: «شما سازگار خواهید شد و زنده می‌مانید، اما این مسیر بسیار سخت خواهد بود.»
احمد نوروزی، مدیرعامل «کلیک»، گفت که مدتی طول کشید تا قبول کنند مشتریان چندملیتی شرکت برای همیشه رفته‌اند، اما خیلی زود جایگزین‌های داخلی پیدا کردند. نکته مهم این است که درآمد سالانه از حدود ۲.۳ میلیون دلار پیش از تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸ به ۲۸۵ هزار دلار امروز کاهش یافته است.
اقتصاد روسیه که عضو گروه ۲۰ است، حدود هفت برابر اقتصاد ایران است. با این حال، به‌عنوان یک کشور غنی از انرژی با جمعیتی حدود ۸۴ میلیون نفر، ایران نزدیک‌ترین نمونه برای روسیه است تا بفهمد تحت تحریم‌های وضع‌شده پس از تهاجم ۲۴ فوریه به اوکراین چه آینده‌ای در انتظارش خواهد بود.
تهران از زمان بحران گروگان‌گیری آمریکا در سال ۱۹۷۹ تحت تحریم‌های اقتصادی بوده، اما تنها پس از افشای برنامه مخفی سوخت هسته‌ای، این تحریم‌ها شدید شدند. دو بار در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۸، تحریم‌ها تقریبا ارتباط ایران با اقتصاد جهانی را قطع کردند و به ترتیب حدود ۵٪ و ۳.۵٪ از تولید ناخالص داخلی کشور را در دو سال بعد کاهش دادند.
درس اصلی، که به‌طور فعال توسط مقامات روسیه مورد توجه قرار گرفته، این است که کشور و نظام آن بدون عقب‌نشینی در سیاست خارجی، دوام آوردند. تجربه ایران می‌تواند برای روسیه نکات بیشتری داشته باشد؛ از تکنیک‌های قاچاق در مقیاس صنعتی گرفته تا استفاده از راه‌های فرعی تحریم‌ها.
در آوریل، روسیه میزبان یک همایش بزرگ تجاری ایران بود. اواخر ماه گذشته، معاون نخست‌وزیر انرژی روسیه، الکساندر نوواک، به تهران رفت تا درباره راه‌های تجارت با ارزهای محلی و جلوگیری از وابستگی به دلار با همتایان ایرانی خود گفت‌وگو کند.
یک مقام ارشد روسیه از بخش دولتی گفت که همکارانش روزبه‌روز تجربیات ایران را به‌عنوان یک تولیدکننده بزرگ نفت تحت تحریم‌ها مقایسه می‌کنند. به گفته این مقام که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش ذکر شود، زندگی در ابتدا سخت خواهد بود، اما سپس اقتصاد شروع به رشد می‌کند، همان‌طور که در دهه ۱۹۹۰ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق رخ داد. این مقام افزود: تحریم‌ها آن‌قدرها هم ترسناک نیستند.
اگر تجربه ایران راهنمایی باشد، احتمالا باید ترسناک باشند. اقتصاد سازگار شد و زندگی ادامه یافت، اما هزینه آن برای سطح زندگی مردم و ظرفیت رشد ملی بالا بود.
چین، بزرگ‌ترین امید برای جایگزینی بازارها، سرمایه‌گذاری و فناوری از دست رفته، در نهایت ناامید کرد و مایل نبود مستقیما با تحریم‌های ثانویه آمریکا درگیر شود. در حالی که چین در سال ۲۰۲۱ بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران بود، حجم تجارت کمتر از نصف ۳۲ میلیارد دلاری بود که در سال ۲۰۱۸ ثبت شده بود.
تلاش‌ها برای جایگزینی واردات تنها تا حدی موفق بود. ایران، به‌عنوان مثال، قادر به خرید هواپیماهای مدرن نبود و با حسرت شاهد بود که روسیه و ترکیه همسایه، ناوگان‌های جدید هواپیماهای مسافری را خریداری یا اجاره کرده و حاملان ملی موفقی ایجاد کردند که به توسعه تجارت خارجی و نفوذ آن‌ها کمک کرد.
عراق و ایران یک میدان نفتی عظیم ۳۸ میلیارد بشکه‌ای مشترک دارند که در عراق «منبوج» و در ایران «آزادگان» نامیده می‌شود. در سال ۲۰۱۰، عراق اندکی کمتر از ایران نفت صادر می‌کرد، اما تا پایان سال گذشته بیش از ده برابر آن را صادر کرد و تقریبا دو برابر ایران از میدان مشترک نفت استخراج کرد.
پروژه ۴۰ میلیارد دلاری ایران برای خرید ناوگان هواپیماهای بوئینگ و ایرباس، که پس از رفع تحریم‌ها در پی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ اعلام شد، با خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸ متوقف شد.
تاثیر بر تولید و صادرات نفت تا پایان ۲۰۱۹ شدید بود و تنها امسال، با معطوف شدن توجه آمریکا به روسیه، روند بهبود آغاز شد.
آژانس «کلیک» نوروزی، با مشتریانی از شرکت‌های چندملیتی که در سال ۲۰۱۹ بازار ایران را ترک کردند، به‌ویژه آسیب‌پذیر بود. شرکت‌هایی که هنوز باقی مانده‌اند، از جمله یک شرکت غذایی، در تأمین مواد اولیه خود برای تولید محصولاتشان مشکل دارند.
نوروزی گفت: «بنابراین کمپین دیجیتال که برای آن‌ها برنامه‌ریزی کرده بودیم، فعلا متوقف شده است.»
وابستگی شدید به چین نیز هزینه‌ها را افزایش داد، زیرا گزینه خرید کالا از جای دیگر وجود نداشت. تحریم‌ها منافع برخی افراد قدرتمند داخلی را تقویت کرد، زیرا الیگارش‌های ثروتمند ایرانی از قاچاق و انحصار واردات سود می‌بردند.
محمود خاقانی، مدیرکل سابق نفت و گاز دریای خزر، گفت: «ایران منابع معدنی زیادی دارد، طلا، مس، آهن، و کسی نمی‌داند چه کسی این‌ها را صادر می‌کند یا از آن سود می‌برد. اقتصاد ما تاریک است و اجازه شفاف شدن آن را نمی‌دهند.»
البته روسیه تاکنون به دلیل هدف قرار گرفتن توسط تحریم‌های آمریکا و اروپا پس از الحاق کریمه در ۲۰۱۴، برخی اصلاحات انجام داده است، حتی اگر تحریم‌های امسال تازه به سطح ایران نزدیک شده باشند. تفاوت‌های بزرگی نیز بین ایران و روسیه وجود دارد: روسیه کشوری بزرگ، هسته‌ای و با جمعیت ۱۴۴ میلیون نفر است که از اروپا تا شرق دور امتداد دارد.
روسیه در اقتصاد جهانی بسیار ادغام شده است، بنابراین در صورت جدا شدن از آن، چیزهای زیادی از دست می‌دهد. دسترسی آسان مصرف‌کنندگان به هر چیزی، از کت و شلوار ایتالیایی تا خودروهای آلمانی، محدود خواهد شد. صنعت خودرو این کشور هم‌اکنون به دلیل اختلال در زنجیره تأمین قطعات خارجی سقوط کرده است. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند اقتصاد روسیه امسال ۸.۵٪ کوچک شود.
همایون فلاح‌شاهی، تحلیلگر ارشد حوزه نفت و گاز ایران در شرکت داده و تحلیل کالا «Kpler»، می‌گوید تحت تحریم‌ها، چین کلیدی برای حفظ صادرات نفت ایران بود. روسیه نیز این درس را گرفته و از آغاز جنگ، صادرات نفت خود به چین را افزایش داده است.
تجربه ایران می‌تواند در چند زمینه به روسیه درس بدهد:
۱. معافیت‌های تحریمی و قیمت بالای نفت می‌توانند اثر تحریم‌ها بر درآمد بودجه را خنثی کنند، اما با کاهش قیمت‌ها این دفاع‌ها فرو می‌ریزند.
۲. شبکه پیچیده‌ای که ایران برای دور زدن تحریم‌ها ایجاد کرده، اهمیت دارد.
ایران نفت را در نفتکش‌هایی ذخیره می‌کند که در لحظات حساس، موقعیت خود را خاموش می‌کنند و در آب‌های مالزی ناپدید می‌شوند. سپس نفت با انتقال به کشتی‌های دیگر به بازارهای آسیایی ارسال می‌شود.
تجربه ایران در چرخش تعطیلی چاه‌های نفت نیز مهم است، زیرا اگر این چاه‌ها بیش از چند ماه تعطیل شوند، ممکن است آسیب دائمی ببینند.
با توجه به اینکه بخش بزرگی از تولید روسیه در منطقه اورال شمالی است، جایی که زمستان‌ها بسیار سرد است، این مشکل شدیدتر از صحراهای گرم ایران است. فلاح‌شاهی می‌گوید: «چنین کاهش بزرگی در تولید هرگز در روسیه انجام نشده است.»
دمای پایین و وابستگی بیشتر روسیه به زنجیره‌های تأمین جهانی احتمالاً برای ولادیمیر پوتین مشکلاتی ایجاد خواهد کرد که حتی ایران هم با آن مواجه نبوده است.